| تحقیق حاضر به تاریخ کرمانشاه در دوره ای می پردازد که تا کنون مورد پژوهش قرار نگرفته و در واقع، تاریخ گمشده کرمانشاه به شمار می رود. مهمترین ویژگی تاریخ کرمانشاه در آن دوره، سرفصل های متعدد جغرافیایی آن می باشد که دلیل آن؛ اختلاف نظر و دیدگاههای متفاوت جغرافی نویسان اسلامی، موضوعات فراوان و تضاد اخبار جغرافیایی از کرمانشاه است. این امر موجب شده تا جغرافیای تاریخی، بیشترین حجم مطالب را در تألیفات و تحقیقات قدیم و جدید، به خود اختصاص دهد. ورود اعراب به کرمانشاه، با تأثیرات زیادی همراه بوده که از آن جمله، تغییر اسامی مکانها و تخریب برخی از آبادی ها و آثار تاریخی بوده است. شهری که عربها آنرا به نام قرمیسین (یا اسامی مشابه دیگری) خواندند، طی چند قرن پس از ورود مسلمانان، اهمیت خود را از دست داده و به مرور ویران گردید، تا جایی که جغرافی نویسان، از آن به عنوان دهکده ای یاد کرده اند. دو عامل اساسی را به عنوان دلایل خرابی کرمانشاه باید نام برد؛ الف- حملات متعدد نظامی به این شهر و وقوع چندین جنگ بزرگ در محل آن. ب- بلایای متعدد طبیعی چون زلزله، سیل، امراض و خشکسالی. این در حالیست که هیچ یک از حاکمانی که بر کرمانشاه حکم رانده اند، برای عمران آن قدمی بر نداشته اند. حکومتهای محلی بنی حسنویه و بنی عناز نیز نه تنها به این شهر توجهی نداشته اند، بلکه از عوامل خرابی کرمانشاه نیز به شمار می روند. در مقابل، طی قرون نخستین اسلامی و متأثر از عواملی چند، دینور توسعه یافته و به یکی از شهرهای مهم ایالت جبال، مبدل گردید. در این دوره، دینور مرکز شهرستان ماه کوفه بوده و کرمانشاه یکی از بخش ها و توابع آن شهرستان به شمار می رود. به همین جهت، برای شناخت تاریخ کرمانشاه در قرون نخستین اسلامی، ناچار از بررسی تاریخ دینور در بسیاری از موارد هستیم. کوچک شدن شهر کرمانشاه موجب از میان رفتن قابلیت های اجتماعی، اقتصادی و علمی این شهر نگردیده و در این زمینه ها کرمانشاه دارای توانمندی های بسیاری بوده است. موقعیت ویژه جغرافیایی این شهر، به عنوان محل اتصال چند شاهراه مهم، موجب رشد تجاری و اهمیت نظامی کرمانشاه گردیده است. در این دوره، علاوه بر محصولات فراوان کشاورزی و دامی، که اغلب آنها را صادر می نموده اند، تولیدات دیگری مانند صنایع دستی نیز از بازارهای معروف کرمانشاه به دیگر مناطق ارسال می شده است. چندتن از بزرگترین شخصیت های علمی و دینی تاریخ کرمانشاه متعلق به این دوره بوده و تقریباً تمام آراء و عقاید موجود در ایران، در کرمانشاه نیز پیروانی داشته اند و به همین جهت برخی کرمانشاه را هندوستان ایران خوانده اند. جالب آنکه تعدادی از عقاید یا فقط در کرمانشاه وجود داشته و یا اینکه شهر کرمانشاه مرکز آنها بوده است. به علاوه، شهرستان ماه کوفه از پایگاههای مهم صوفیان و زاهدان از قرن سوم تا قرن ششم هجری به شمار می رفته است. از نظر مذهبی نیز باید به حضور شیعه و سنی در کنار هم اشاره نمود، در حالیکه اکثر شهرهای اطراف سنی بوده اند، از وجود تشیع در کرمانشاه، شواهد زیادی در دست داریم. مدتها پس از ورود مسلمانان، زبان پهلوی در کرمانشاه همچنان مورد استفاده بوده است و طی قرون سوم تا پنجم هجری، زبان کردی به عنوان میراث زبان سابق، جای آن را گرفته است. ادبیات کردی متأثر از ادبیات پهلوی بوده و آثار ادبی مهمی شکل گرفته است. اشعاری به نام بیت پهلوی نیز باقی مانده است. |